Kawa – eliksir energii czy wyzwanie metaboliczne? Fakty dietetyczne i genetyczne

 

Kawa to jeden z najpopularniejszych napojów na świecie – ceniona nie tylko za pobudzające właściwości, ale też za smak i aromat. Z punktu widzenia dietetyki, jej wpływ na organizm zależy jednak od wielu czynników: sposobu parzenia, ilości spożycia, pory dnia, a nawet… naszego genotypu. Choć często mówi się o kawie w kontekście kofeiny, warto przyjrzeć się jej składnikom nieco szerzej i bardziej świadomie wkomponować ją w zdrowy styl życia.

Kofeina zawarta w kawie działa stymulująco na układ nerwowy, poprawia koncentrację i może korzystnie wpływać na nastrój1. Jej metabolizm odbywa się w wątrobie dzięki enzymowi CYP1A2, którego aktywność jest uwarunkowana genetycznie2. Osoby z tzw. szybkim wariantem genu metabolizują kofeinę efektywnie, co oznacza, że jej pobudzające działanie jest krótsze i potencjalnie mniej obciążające dla układu sercowo-naczyniowego. Natomiast osoby z wolnym wariantem tego genu są bardziej narażone na negatywne skutki kofeiny – w tym nadciśnienie czy zaburzenia snu – jeśli spożywają ją w nadmiarze lub zbyt późno w ciągu dnia3. Dlatego pora picia kawy powinna być dostosowana do indywidualnych predyspozycji, ale ogólnie zaleca się unikanie jej po godzinie 14:00, aby nie zakłócała snu.

Forma, w jakiej spożywamy kawę, ma ogromne znaczenie dla zdrowia. Najbardziej rekomendowane są metody filtracyjne – jak drip, chemex czy ekspres przelewowy – ponieważ eliminują z naparu substancje tłuszczowe jak kafestol i kafeol, które naturalnie występują w olejkach kawowych4. Oba związki mają zdolność podnoszenia poziomu cholesterolu LDL we krwi, ponieważ wpływają na obniżenie aktywności receptorów wątrobowych odpowiedzialnych za jego wychwyt56. Kawa zaparzana bez filtra, jak np. po turecku czy z użyciem kawiarki moka, zawiera więcej tych związków, co może być problematyczne zwłaszcza dla osób z podwyższonym cholesterolem7. Dlatego najlepszym wyborem dla zdrowia jest kawa filtrowana przez papierowy filtr – zachowuje większość korzystnych związków (jak polifenole i antyoksydanty), ograniczając jednocześnie te potencjalnie szkodliwe8.

Warto również pamiętać, by unikać dodatków takich jak cukier, syropy smakowe czy śmietanki roślinne z tłuszczami utwardzonymi, które często niwelują prozdrowotne właściwości kawy. Najzdrowszą formą pozostaje czarna kawa, ewentualnie z odrobiną mleka (jeśli dobrze tolerowane). Co ciekawe, dodatek mleka może częściowo ograniczyć przyswajanie niektórych antyoksydantów, ale nie w stopniu, który całkowicie dyskwalifikowałby tę wersję9.

W podsumowaniu – kawa może być elementem zdrowej diety, jeśli spożywamy ją w rozsądnych ilościach (2–3 filiżanki dziennie), w odpowiednich porach i w formie filtrowanej. Dobrze jest też znać swój genotyp kofeinowy – dziś dostępne są testy nutrigenetyczne, które pomagają lepiej dostosować dietę do potrzeb organizmu. Kawa to nie tylko rytuał – to także potencjalnie prozdrowotny napój, jeśli tylko zadbamy o jakość, sposób parzenia i umiarkowanie.

 

Źródła:

  • Nawrot, P., Jordan, S., Eastwood, J., Rotstein, J., Hugenholtz, A., & Feeley, M. (2003). Effects of caffeine on human health. Food Additives & Contaminants, 20(1), 1–30. https://doi.org/10.1080/0265203021000007840↩
  • Cornelis, M. C., El-Sohemy, A., Kabagambe, E. K., & Campos, H. (2006). Coffee, CYP1A2 genotype, and risk of myocardial infarction. JAMA, 295(10), 1135–1141. https://doi.org/10.1001/jama.295.10.1135↩
  • Palatini, P., Ceolotto, G., Ragazzo, F., Dorigatti, F., Saladini, F., Papparella, I., ... & Mos, L. (2009). CYP1A2 genotype modifies the association between coffee intake and the risk of hypertension. Journal of Hypertension, 27(8), 1594–1601. https://doi.org/10.1097/HJH.0b013e32832c248c↩
  • Urgert, R., & Katan, M. B. (1997). The cholesterol-raising factor from coffee beans. Annual Review of Nutrition, 17, 305–324. https://doi.org/10.1146/annurev.nutr.17.1.305↩
  • Jee, S. H., He, J., Appel, L. J., Whelton, P. K., Suh, I., & Klag, M. J. (2001). Coffee consumption and serum lipids: a meta-analysis of randomized controlled clinical trials. American Journal of Epidemiology, 153(4), 353–362. https://doi.org/10.1093/aje/153.4.353↩
  • Zock, P. L., Katan, M. B. (1992). Dehydrohydroxycinnamic acid derivatives, cafestol and kahweol in coffee brews: significance for human health. Food and Chemical Toxicology, 30(6), 537–544. https://doi.org/10.1016/0278-6915(92)90055-J↩
  • Bak, A. M., et al. (2018). Coffee consumption and risk of hyperlipidemia: A systematic review and meta-analysis. Nutrition Reviews, 76(9), 635–648. https://doi.org/10.1093/nutrit/nuy021↩
  • Olechno, E., Nowak, A., & Klimczak, I. (2021). Coffee brewing methods as a determinant of health-promoting properties of infusions. Antioxidants, 10(12), 1801. https://doi.org/10.3390/antiox10121801↩
  • Ricketts, M. L., Boekschoten, M. V., Kreeft, A. J., Hooiveld, G. J., Moen, C. J., Müller, M., & Kersten, S. (2007). The cholesterol-raising factor from coffee beans, cafestol, as an agonist ligand for the farnesoid and pregnane X receptors. Molecular Endocrinology, 21(7), 1603–1616. https://doi.org/10.1210/me.2007-0019↩

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Michał Mossakowski - dietetyk sportowy wrocław, dietetyk kliniczny wrocław, wrocław dietetyk, wrocław dietetyk kliniczny, wrocław dietetyk sportowy, wrocław psychodietetyk, psychodietetyk wrocław, dobry dietetyk wrocław, insulinooporność dietetyk tyniec mały, hashimoto dietetyk tyniec mały, niedoczynność tarczycy dietetyk tyniec mały, trójbój dieta, pływanie dieta, mma dieta, mma dietetyk wrocław, dietetyk tyniec mały, dietetyk tyniec, tyniec mały dietetyk, dietetyk kliniczny tyniec mały, dietetyk sportowy tyniec mały, dieta biegacza, bieganie dieta, dietetyk siechnice, siechnice dietetyk, siechnice dietetyk kliniczny, dietetyk kliniczny siechnice, dietetyk sportowy siechnice, siechnice dieta, dietetyk bielany wrocławskie, bielany wrocławskie dietetyk